Antalya’daki Dışaydınlatma Konusunda Rapor

Antalya’daki Dışaydınlatma Konusunda Rapor

Doç. Dr. Sermin ONAYGİL

İTÜ Elektrik-Elektronik Fakültesi

01 Aralık 1998 gecesi ANTALYA ili içinde yaptığımız kısa bir tur sonucunda, yol, park, bahçe ve alan aydınlatmasında enerji tasarrufu, güvenlik ve ışık kirliliği açısından saptanan yanlışlıklar ve bu konuda hemen ve/veya yakın gelecekte yapılabilecekler aşağıda sıralanmaya çalışılmıştır.

Yol aydınlatması amaçlı kullanılan armatürlerin son derece verimsiz, ışığı sadece diplerine yönlendirebilen optik açıdan yetersiz aygıtlar olduğu görülmüştür. Oysa ki bir yol aydınlatması armatürden ışığı mümkün olduğu kadar geniş açıyla yol yüzeyine yayması, düzgün ve verimli bir aydınlatma sağlaması beklenilmektedir. Teknik konularda ilgili kişilerden bilgi alınamamasına rağmen, sözkonusu armatürlerin 250 W Yüksek Basınçlı Civa Buharlı lambalar için imal edildikleri anlaşılmaktadır. Bu lambalar içlerindeki bir direnç yardımıyla ateşlenebildiklerinden diğer deşarj lambalarında olduğu gibi ayrıyeten dışarıdan bir ateşleyici elemana ihtiyaç göstermez. Yapılan incelemeler sonucunda bazı armatürlerde bu lambaların yerine yine kendinden ateşlemeli özel tip Yüksek Basınçlı Sodyum Buharlı Lambaların (altın sarısı) takıldığı görülmüştür. 250 W gücünde 11500 lümen ışık akısı veren YB Civa Buharlı Lamba (beyaz ışık) yerine aynı armatür içine 210 W gücünde 18000 lümen ışık akısı veren YB Sodyum Buharlı Lamba (örn. Philips SON-H) takılabilmektedir. Bu durumda yaklaşık %15 daha az elektrik enerjisi harcanırken %50 daha fazla ışık elde edilebilmektedir. Bu avantaj hiçbir ek tesisat gerekmeden sadece lamba değiştirilmesi ile sağlanabilmektedir. Bu durumda acilen var olan tüm YB Civa Buharlı Lambaların yerine özel tip YB Sodyum Buharlı Lambaların takılması önerilmektedir. Ayrıca farklı ışık renginde ve farklı ışık akısına sahip lambaların aynı tesisat içinde gelişigüzel kullanılması aydınlatmanın kalitesi ve tabii ki trafik güvenliği açısından da büyük sakıncalar yaratmaktadır.
Kullanılan armatürlerin ışık yayan şeffaf yüzeylerinin (özellikle yan yüzeylerinin) çok geniş olduğu, bu durumun gereksiz yere havaya ışık saçılmasına ve aydınlatmak istenilen yol yüzeyine yeterince ışık düşmemesine neden olduğu da saptanmıştır. Bu durum ayrıca sürücüler için de kamaşma tehlikesi yaratabilmektedir. Bundan sonra gerçekleştirilecek veya yenilecek tesisatlarda ışığın direkt olarak yola gönderebilen özelliklere sahip, içlerinde şeffaf cam balonlu Yüksek Basınçlı Sodyum Buharlı Lambalar (dışarıdan ateşleyici) kullanılan kaliteli armatürler kullanılması, ışık kirliliğini büyük ölçüde önleyeceği gibi, kaliteli bir aydınlatma yaratarak trafik güvenliğini arttıracak ve büyük enerji tasarrufu da sağlayacaktır.

Uluslar arası Aydınlatma Komitesi (CIE) tarafından 1995 yılında yayınlanan en yeni Yol Aydınlatması Önerilerine göre (CIE 115-1995) trafik kontrolu, sinyalizasyon sistemlerinin yeterli olduğu şehir içi güzergahlarda, ring ve dağıtıcı yollarda L_ort= 1.0 cd/m² lik ortalama parıltı, U,₀³ 0.4 ortalama düzgünlük, U_L³ 0.5 boyuna düzgünlük, TI(%)£ 10 değerinde kamaşma sınırlamasının yaratılması görüş koşulları ve trafik güvenliği açısından yeterli olmaktadır. Buna göre, bir örnek çalışma olarak 10 m genişliğinde R3 sınıfı bir yolda 10 m yükseklikte direkler 40 m açıklıklarla yolun tek tarafına yerleştirilerek bu aydınlatma değerlerinin sağlanması için hesaplar yapılmıştır. Yüksek Basınçlı Civa Buharlı (beyaz ışık) 250 W lamba, Yüksek Basınçlı Sodyum Buharlı (altın sarısı ışık-fluoresan madde kaplı opal armut tip) 150 W lamba, Yüksek Basınçlı Sodyum Buharlı şeffaf balonlu tüp şeklinde 100 W lık lamba ve Alçak Basınçlı Sodyum Buharlı (monokromatik sarı ışık) 91 W lamba kullanılarak sözkonusu değerler sağlanmıştır. Her tip tesisat için, aynı aydınlatmayı yaratmada yolun her km’si başına sarfedilen enerji miktarı KW cinsinden aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Lamba Tipi ve Gücü	YB Civa B 250 W	YB Sodyum B 150 W	YB Sod B. Tüp 100 W	AB Sodyum B 91 W
Enerji Sarfiyatı	6.7 kW/km	4.3 kW/km	2.8 kW/km	2.7 kW/km

Opal armut balon tipi Yüksek Basınçlı Sodyum lambası yerine şeffaf cam tüplü Yüksek Basınçlı Sodyum lambanın kullanılması ile %35 lere varan bir enerji tasarrufu sağlanmaktadır. Sözkonusu tasarrufun sadece bu tip lambalar için uygun optik özelliklere sahip iyi tasarlanmış armatürler ile sağlanabileceği de hiçbir zaman akıldan çıkarılmamalıdır. Fotometrik özellikleri bilinmeyen, doğru hesaplamaların yapılmadığı armatürler kesinlikle kullanılmamalıdır. Dış aydınlatmada kullanılan armatürlerin özelliklerini zamanla kaybetmeyen toz ve yağışa dayanıklı en az IP54 koruma sınıflı olmalarına da özen gösterilmelidir. Aksi halde yapılacak aydınlatma çok kısa bir zaman aralığında yok olur.

Gözle yapılan incelemelerde şu anda Antalya ili içinde uygulanan yol aydınlatmalarında yaklaşık 12 m yükseklikteki direklerin en fazla 35 m açıklıklarla dikilerek 250 W gücünde lambaların kullanıldığı saptanmıştır. Yine yukarıda bahsedilen aydınlatma kriterleri esas alınarak, uygun optik yapılı armatürler için 250 W şeffaf balonlu Yüksek Basınçlı Sodyum Buharlı tüp şeklinde lambalar kullanılarak direkler arası açıklık aynı boydaki direklerle 65 m açılabilecektir. Bu durumda 1 km yol boyunca şu anda kullanılan 29 direk yerine, 16 direk dikilmesi yeterli olacaktır. Refüjden çift konsollu aydınlatma düzeni dikkate alındığında her direkte iki armatür olduğu düşünüldüğünde mevcut 58 armatür yerine sadece 32 armatür kullanılacaktır. Bu durumda çekilen güçler hesaplanırsa; (km başına)

Mevcut sistem: 29 direk x (2 x 250 + 25) = 15950 W (balast kaybı dahil)

Önerilen sistem: 16 direk x (2 x 250 + 25) = 8800 W

Km başına çekilen güçte %45 lik bir azalma olurken, kullanılan direk sayısı da yaklaşık yarıya düşmektedir.

Bu sonuçlardan uygun fotometrik özelliklere sahip armatürler, standartlara uygun aydınlatma hesaplarına dayanan aydınlatmalarda büyük tesis ve enerji tasarrufu sağlanacağı açıkça gözükmektedir.

Türkiye için önemi büyük olan bir gözlemevinin bulunduğu Antalya ili ışık kirliliği ve gözlem koşulları açısından en iyi lamba çeşidi olan Yüksek Basınçlı Sodyum buharlı lambaların kullanılabilmesi için her türlü idari girişimin yapılması da çok önemlidir. Aynı zamanda en etkin ışık kaynakları olan bu lambaların uygun düzenlerle kullanılması enerji tasarrufu aşısından da büyük tasarruf sağlayacaktır.

İncelemelerde mevcut elektrik direklerine konsollar takılarak aydınlatma armatürlerinin yerleştirildiği de gözlemlenmiştir. Kısa konsollar üzerinde büyük açılarla yönlendirilen armatürlerin ışıklarının büyük bölümü yolu değil, gökyüzünü aydınlatmaktadır. Büyük ölçüde ışık kirliliğine ve enerji israfına neden olan bu çözümler yerine iki yanında binaların bulunduğu bu cadde ve sokaklarda enine çelik halat askı sistemine takılan ve sadece yola ışık gönderen armatürlerin kullanılmasını öneriyoruz. Bu sistemde çelik halat binalar arasında yolun enine düzleminde gerilecek, armatür bu halatın ortasına yerleştirilecektir. Bu sistemle sağlanan düzgünlük ve aydınlatma miktarı da çok daha iyi olacaktır.
Park ve bahçelerde sadece dekoratif amaçlarla, hiçbir aydınlatma kriteri düşünülmeden gökyüzüne büyük miktarda ışık gönderen glob (küre) tipi armatürlerin çok kullanıldığı görülmüştür. Bu armatürler yerine, ışığı kullanılan alanlara yönlendiren derekt veya yarı-direkt ışık dağılımlı armatürlerin kullanılmasına özen gösterilmelidir.

Ayrıca bazı park alanlarında çok kısa direkler üzerinde çok yoğun ışıklı projektörlerin kamaşma, yönlendirme gibi kavramlar dikkate alınmadan kullanıldığı görülmüştür. Bu tip projektörler sadece en az 15 m yükseklikteki direkler üzerinde uygun açılarla yönlendirilerek kullanılabilirler. Yerden kullanılmalarında ise ekranlanmaları, kullanıcıların görüş alanından gizlenmeleri zorunludur.