IŞIK KİRLİLİĞİ

Diğer Ülkeler Neler yapıyor?

Zeki ASLAN
TUG - Antalya

Işık kirliliğine karşı gökbilimciler arasında duyarlılık özellikle ABD'de 1960 larda ve 1970 lerde başladı. Ancak 1988 yılına kadar, birkaç gözlemevi çevresi dışında, dış aydınlatmayı denetleyen hiç bir yasa ya da yönetmelik yoktu. Bugün bir çok ülkede 100 den fazla yerel yönetim özel yasa çıkarmıştır; onlarcası hazırlık içindedir. Birçok ülkede ışık kirliliğine karşı dernekler, birlikler kurulmuş, ulusal komiteler oluşturulmuştur. Bu kuruluşların üyeleri arasında, profesyonel ve amatör gökbilimciler dışında, aydınlatma mühendisleri, mimarlar, armatür üreticileri ve diğer çevreciler vardır. Hepsinin amacı uyarmak, bilgilendirmek, eğitmek ve uygulatmaktır. Hepsinin gerekçesi aynıdır: ışığı nerede lazımsa orada kullan, gece güvenliğin artsın, görüş iyi olsun, gökyüzü karanlık kalsın ve böylece enerji de tasarruf edilsin.

Ülkeler, başarı sağlamak için ilgili resmi ve özel kuruluşlarla işbirliği yapıyorlar. Dış aydınlatma için ve aydınlatmada kullanılacak armatürler için yeni tanımlar, kriterler geliştiriliyor ve çıkarılan yasa veya yönetmeliklerle en kısa zamanda uygulamaya koymaya çalışıyorlar. Hepsinin İnternet iletişim sayfaları var; bunlarla toplumun her kesimine ulaşmayı amaçlıyorlar. Işık kirliği hakkında bilgi veren, çözümler öneren, bilgi yayan bu sayfaların sayısı gün geçtikçe artıyor. Birkaç ülke karartma uygulayarak, hem bilinçlenmeye katkıda bulunmayı hem de gece gökyüzünün güzelliğini şehir sakinlerine göstermeyi amaçlıyor.

Gökbilimcilerin de herkes ile aynı aydınlatmaya gereksinmeleri vardır. Sokak lambalarının söndürülmesini hiçbiri talep etmiyor; yalnız modern, iyi tasarımlanmış, nitelikli, nerede gerekiyorsa orada aydınlatma istiyorlar. Bu amaçla Uluslararası Astronomi Birliği( IAU) Yönetim Kurulu, 4 Temmuz 1998 de bir bildiri ile Birleşmiş Milletler'i uyarmış, ışık kirliliğini önleyici her türlü çalışmayı desteklediğini duyurmuştur.

Işık kirliliğine karşı kampanya açan kişi ve kuruluşların amacı:

ÜLKELERİN ETKİNLİKLERİ

ABD

1988 de, kar gütmeyen, vergiden muaf Uluslararası Karanlık Gökyüzü Birliği (IDA) kuruldu; 1998 sonu itibariyle 68 ülkeden 2917 üyesi vardır. Birlik; sorunları açıklayan ve çözüm öneren broşürler yayınlıyor, bunları hem üyelerine gönderiyor hem de internet sayfalarına koyuyor. Enerji tasarrufu ve çevre için US Environmental Agency ile birlikte çalışıyor. İngiltere, Kanada, Japonya gibi ülkelerin ilgili kuruluşları ile işbirliği yapıyor. IDA'nın baskıları sonucu, istenen özellikte armatür üreten firmaların sayısı artıyor, bunlar internet sayfalarında duyuruluyor. Firmalar, ticari amaçla da olsa, IDA ile işbirliği yapıyor.

Çevresinde büyük gözlemevleri olan Tuscon şehri aldığı önlemlerle hem ABD'de hem dünyada örnek olmuştur. Tuscon yerel yönetimi,10 yıl önce şöyle bir deneme yaptı:

Birkaç cadde ve sokağa yüksek basınçlı sodyum (YBS), Düşük basınçlı sodyum (DBS) ve cıva buharı lambaları yerleştirildi. Belli bir zaman sonra ilgili cadde ya da sokak üzerinde oturanlara tepkileri soruldu. DBS lambalı caddede oturanlar en memnun olanlardı. Şimdi Tuscon ana caddelerinde YBS, tali cadde ve sokaklarda DBS lambaları kullanılıyor. Tuscon'da bir görevli şikayetleri topluyor, yasayı çiğneyenleri izliyor. Şikayet konusu lamba yasadan önce konmuşsa işlem yapmıyor, sonra konmuşsa düzeltilinceye kadar izliyor. Uygulamada, insanların alışkanlıklarını değiştirmenin zor olduğu gerçeği ile karşı karşıya kalınmaktadır. Astronomi ve aydınlatma sanayii dışında kalan insanların hala bu konularda bilgisiz olduğu belirtilmektedir. Bütün bunlara karşın, Tuscon şehrinin nüfusu arttığı halde iyi titiz uygulamalarla kirlilik sınırlandırıldı. Bugün uygulanan yasa 1994 de kabul edildi (Tercümesi için bkz Ek-1) Gece şehir aydınlatıldığı halde Samanyolu görülebilmektedir deniyor.

ABD'de 16 eyalette 74 yerel yönetim (belediyeler ya da eyalet) dış aydınlatma yönetmeliği çıkardı. 11 eyalette 19 yerel yönetim ise yönetmelik hazırlamaktadırlar. Bu yönetmelikler çerçevesinde şehir ve kasabalarda eski lambalar değiştiriliyor, ilk uygulamalarda ise yeni lambalar kullanılıyor. Örneğin Los Angeles de 240.000 lambanın 1/3'ü yeni kavram lambalarla değiştirildi. Sonuç daha iyi aydınlatma, daha az enerji tüketimi.

İspanya

Kanarya adalarından Tenerife ve La Palma özel yasa ile çok sıkı koruma altına alınmıştır. Eski lambalar değiştirilmiştir. Bu değişikliğin masrafının 3-5 yılda enerji tasarrufu ile karşılanacağı hesaplanmıştır.Yasayı uygulayan, gök yüzü parlaklığını sürekli ölçen ve gözetim altında tutan Kanarya Adaları Astrofizik Enstitüsü (AIC) 'nün üç kişilik bir ekibi vardır. İspanya'nın Catalonya bölgesinde yerel yönetim benzer önlemler için harekete geçti.

İngiltere

İngiltere Avrupa'nın en kirli ülkelerinden. 1990 yılında İngiliz Astronomi Birliği (BAA), IDA ile işbirliği halinde "Karanlık Gökyüzü İçin Kampanya (CfDS)" adlı bir örgüt oluşturdu. Yılda iki kez (paralı) haber bülteni yayınlıyor.

Kampanyanın başarıları:

İngiltere'de yanlış ışıklandırma ile yılda £ 53 milyon tutarında enerji kaybı olduğu hesaplanmıştır. Kötü aydınlatmaya karşı yasal kovuşturma için yasal altyapı hazırlığı vardır.

Japonya

Yıldızlı Gökyüzünü Koruma Birliği kuruldu, IDA şubesi gibi çalışıyor. Çevre Ajansı ve Tokyo Ulusal Gözlemevi'nin desteğinde 1987 den beri ~ 9000 Japon her kış, gece gökyüzü parlaklığını ölçme kampanyasına katıldı. Japonya Çevre Ajansı, 4 yıllık bir çalışmadan sonra 1998 de, açıklamalar, şekiller ve çizelgeler içeren 100 sayfalık Işık Kirliliği için Rehber yayınladı .(Bu rehberin içeriği için bkz.Ek.2)

İtalya

İlk ışık kirliliği haritası (1973) çıkaran ülke olduğu halde herhangi bir yasa yok, bunun sonucu olarak 3.5 m lik Galileo teleskobu İspanya'nın La Palma adasına kuruldu. 4 Ekim (1997) "Işık Kirliliği Ulusal Günü" ilan edildi. Lambordy Bölgesi'nde, yasa önerisi için 15000 imzalı dilekçe verildi. IDA'nın hazırladığı "Looking to the Stars ( Yıldızlara Bakış)" adlı video filmini Japonca'ya çevirdiler.

Hindistan

1997 de Bangalor'da Nehru Planetaryum' u yeni ışık kirliliği bilinçlendirme programı başlattı.

Fransa

"Gece Gökyüzünü Korumak için Ulusal Komite" oluşturuldu.3-4 Ekim 1998 de Ulusal Işık Kirliliği Konferansı düzenlendi. Mayıs 1998 de 3 günlük bilim şenliğinde konu işlendi.

Yunanistan

Milli Eğitim Bakanlığı 1997-1999 için iki yıllık halkı eğitim programı düzenlendi. İki okulda pilot eğitim programı başlatıldı. Mayıs 1999 da Atina'da uluslararası toplantı yapılacak.

Yeni Zelanda

Dış aydınlatma yönetmeliği çıkaran ilk ülkelerden

Güney Afrika

IDA ile işbirliği içinde yerel toplantılarla bilinçlendirme çalışmaları başlatıldı.

İsviçre

1996 da Karanlık Gökyüzü Derneği kuruldu. Özel olarak İsviçre Alpleri'ni korumak istiyorlar.

Avustralya

Victoria Astronomi Derneği, yerel yönetim üyelerini ve halkı eğitmek için, 1991 de "Işık Kirliliği Alt Komitesi" oluşturdu. En az iki büyük şehirde ( Melbourne, Victoria ve Canberra ?) yerel yönetimler dış aydınlatma yönetmeliği çıkardı. Oluşturulan "Avustralya Aydınlatma Standartları" na (AS 4282) uyulmasına çalıştıkları belirtiliyor.

Belçika

En etkin ülkelerden biri. IDA' ya üye birçok insan "Işıkları söndür" gibi kampanyalarla ilgilileri ve halkı bilinçlendirmeye çalışıyor. 1996 da yapılan kampanyaya Flanders halkının %14 ünün katıldığı belirtilmektedir. 20 kadar yerel yönetim, ışık kirliliğine karşı yasa çıkarmaları için ikna edildi.

Kanada

Kanada Karanlık Gökyüzü Kampanyası başlatıldı.

Almanya

Ausburg şehri çevre komitesi, 2005 yılında yerel ışık kirliliğini sıfırlayacakları sözünü vermiş durumda

Şili

Şili'de Vicuana şehri civarı lambaları sodyum buharı lambaları ile değiştirildi. Elektrik tüketiminde 2 kat azalma olduğu tespit edildi.
 
 
 
 

KAYNAKLAR:

IDA Bültenleri 1990-1999

Sky and Telescope, Eylül 1998

www.darksky.org

www.u-net.com/ph/cfds