Yapay gece gökyüzü parlaklığı ve Türkiye

Enerji tasarrufu, iyi dış aydınlatmanın enerji tasarrufuna katkısı, yanlış ya da kötü dış aydınlatmanın enerji tüketimine ve geceleyin yıldızlı karanlık gökyüzüne olumsuz etkileri, bütün Dünya’da olduğu gibi, ülkemizde de son yıllarda sıkca gündeme geldi; bu konuda ulusal ve uluslararası toplantılar düzenlendi. Aydınlatma Türk Milli Komitesi 23-24 Kasım 2000 ve 6-16 Eylül 2001 tarihlerinde İTÜ Taşkışla’da, Elektrik Mühendisleri Odası 28-30 Kasım 2001 tarihlerinde Aydınlatma Kongreleri yaptılar. 16 kasım 2001 de TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi, Antalya Büyükşehir Belediyesi, Akdeniz Üniversitesi ve Çevre Girişimi Derneği tarafından Antalya Kültür Merkezi’nde ortaklaşa düzenlen "Işık Kirliliği ve Karanlık Gökyüzü" toplantısı yapıldı. Büyükşehir Belediye Başkanı Dr. Bekir KUMBUL’un açtığı toplantıda:

• Antalya’dan ve diğer şehirlerimizden kötü ve (sayısı az da olsa!) iyi dış aydınlatma örnekleri gösterildi.
• Işık Kirliliği’nin ve yapay gök parlaklığının esas nedeninin cadde ve sokak aydınlatması olduğu belirtildi.
• Kötü aydınlatmanın trafik akışını ve sürücüleri olumsuz etkilediği vurgulandı.
• Armatürlerden gökyüzüne kaçan ve atmosferde saçılan ışığın yapay gök parlaklığına neden olduğu, yerleşim yerlerinden gök cisimlerini izlemenin olanaksızlaştığı açıklandı.
• Işık Kirliliği’nin insanlığı, parçası olduğu evrenden giderek daha çok soyutladığı vurgulandı.
• Ulusal Gözlemevi’nin çalışmalarının etkilenmemesi için Antalya yöresinde bundan sonra yapılacak uygulamalarda, eski armatürlerin dğiştirilirken, dış aydınlatma kurallarına uyulması istendi.
• Antalya’da cadde ve sokak aydınlatmalarından uzaya kaçan ışık nedeniyle yılda 120 milyar TL değerinde elektrik enerjisi boşa gittiği, Türkiye için bu kaybın - Kasım 2001 itibariyle - yılda yaklaşık 13 tirilyon TL olduğu anlatıldı.[Bu enerji kaybı, ABD nin DMSP (Savunma Meteoroli Uyduları Projesi) ile elde edilen verilerinden hesaplanmıştır.(1)]
• Birçok ülkede Işık Kirliliğini önlemek için özel yasalar çıkarılmıştır. Ülkemizde birçok ülkeden daha önce başlatılan ve Enerji Bakanlığı’nda incelemede olan "Dış Aydınlatma Yönetmeliği" nin daha fazla gecikmeden çıkarılması istendi.

Aralık 2001 de dış aydınlatmanın neden olduğu "gece gökyüzü yapay parlaklığı" nı veren önemli bir atlas yayınlandı. Burada, DMSP uydu gözlemlerinden P. Cinzano ve arkadaşları(İtalya)(2) tarafından hesaplanan bu atlasdan aldığımız Türkiye yapay gece gökyüzü haritasını veriyoruz. Atlasda verilen sayısal değerlere göre, Türkiye’de nüfusun % 79’u yapay gök parlaklığı doğal gece gökyüzü parlaklığından % 11 daha parlak, %62 si bir kat daha parlak, %40’ı 3 kat, %15’i 9 kat daha parlak olan yerde yaşamaktadır. Bu nüfus oranları, örneğin Italya için %100, %95, %78 ve %35 dir. Bir başka değerlendirmeye göre, Türkiye’de nüfüsun %70’i aysız bir gecede, Ay’ın ilkdördün evresinde oluşan parlaklıktan daha parlak gece gökyüzü altında yaşamaktadır. Nüfusun %25’i Samanyolu’nu gece hiç görememektedir.

Şekil 1. ABD Savunma Meteoroloji verilerinden elde edilen, Türkiye'den uzaya kaçan şehir ışıkları" haritası (Kaynak 1)

Şekil 2. Batı Asya için deniz seviyesinde yapay gece gökyüzü parlaklığı (Kaynak 2)

Kaynaklar:

1. Z. Aslan, S. Isobe: Türkiye’den uzaya kaçan şehir ışıkları 3.Ulusal Aydınlanma Kongresi, 23-24 Kasım 2000, İTÜ Talkışla, İstanbul , s. 106
2. P.Cinzano, F.Falchi, C.D. Elvidge: The first World Atlas of the artificial night sky brightness Monthly Notices of the Royal Astronomical Soceity, Vol 328, s.689,2001; www.lightpollution.it

Zeki Aslan - TUG