Özet:
Planck uydusu tarafından 2015 yılı başında gerçekleştirilen tüm gökyüzü taramasında Sunyaev–Zel'dovich etkisini gözlemleyerek keşfedilen galaksi kümelerinin ikinci kataloğu yayımlanmıştır [1]. Katalog 1650 tane kaynak içermektedir. Bu kaynaklar arasından yaklaşık 350 tanesi optik dalgaboyunda tanımlanamayan büyük kütleli küme adaylarıdır. Tanımlanamayan bu kümeler için kırmızıya kaymalar sadece fotometrik tahminler üzerine yapılmıştır. Kümelerin kütle fonksiyonunun elde edilmesi için bu ölçümler hassas değildir. Planck uydusu ile yapılan tarama gözlemleri, evrendeki en büyük kütleli kümelerin keşfedilmesi açısından büyük öneme sahiptir. RTT150 teleskobu, Planck taraması en uzaktaki galaksi kümelerinin tanımlama işlemlerinde ve bazı kümeler için kırmızıya kaymanın ölçümlerinde büyük katkı sağlamıştır [2,3,4]. 15BRTT150-854 (2015B, 2016B, 2017A) ve KFU-IKI destekli gözlemler sonucunda 65 tane Planck galaksi kümesinin kırmızıya kaymaları spektroskopik yöntemle elde edilmiştir. Bunun dışında ek olarak 14 tane kümenin kırmızı kaymaları fotometri yöntemiyle hesaplanmıştır [2]. RTT150, Sayan Gözlemevinin 1.6-m teleskobu, Calar Alto Gözlemevinin 3.5-m teleskobu ve SAO RAS Gözlemevinin 6-m BTA teleskobu işbirliği sonucunda kırmızı kayma oranı z ~ 0.2 - 0.9 uzaklıkta bulunan Planck galaksi küme tanımlanmıştır ve spektroskopik yöntemle incelenmiştir [3,4]. Birinci makalede 13 tane (z ~0.2- 0.8), ikinci de ise toplam 7 tane kırmızı kayma belirlediğimiz galaksi kümelerinin sayısını, İkinci Planck Kataloğunun bilinen yüksek kırmızı kaymalı z~0.8 kaynaklarından yaklaşık iki kat daha arttırdık. RTT150 için geliştirilmekte olan MOS (Multi Object Spectroscopy) projesi kapsamında gözlemlenen Abell 1914 galaksi kümesine ait kaynakların tayfları toplamının, kümenin en parlak galaksisine göre sinyal/gürültü oranı 2.5 kat kadar arttırabildiği görülmüştür (TUG-RTT150 işbirliği III toplantısında İ.Hamitoğlu’nun sunumu [5]). MOS tekniğini kullanarak Planck galaksi kümelerinin tanımlaması ve incelemesi için gözlemlere devam etmek istiyoruz. Bu alanda yaptığı çalışmalardan ötürü Plank takımına 2018 yılında Kozmoloji alanındaki en prestijli ödül olan “Gruber” ödülü verilmiştir.